صبح روز پنجشنبه ۳۰ دی ۱۳۹۵، خبر آتش‌سوزی در ساختمان پلاسکو، یکی از قدیمی‌ترین ساختمان‌های تجاری تهران، ایرانیان را شوکه کرد. این حادثه ناگوار که به فرو ریختن کامل ساختمان منجر شد، ۱۶ آتش‌نشان فداکار و ۶ نفر از کسبه را به کام مرگ کشاند. ساختمان پلاسکو که نمادی از تاریخچه معماری مدرن در تهران بود، در عرض چند ساعت به تلی از آوار تبدیل شد و روزهای تلخی را برای پایتخت ایران رقم زد.
روند رسیدگی به پرونده متهمان حادثه
با وقوع این فاجعه، پرونده‌ای قضایی برای بررسی عوامل و مقصران حادثه تشکیل شد. در اسفند همان سال، دادستان وقت تهران، عباس جعفری دولت‌آبادی، اعلام کرد که آتش‌سوزی به صورت غیرعمدی رخ داده و چند کارگر به‌عنوان عوامل اصلی حادثه شناخته شدند. با انجام تحقیقات گسترده، ۳۶ متهم حقیقی و حقوقی در این پرونده شناسایی شدند. این افراد شامل بنیاد مستضعفان، شهرداری تهران، سازمان آتش‌نشانی، و تعدادی از مسئولان مرتبط بودند. پرونده در شعبه ۱۰۵۷ دادگاه کارکنان دولت بررسی و احکام اولیه صادر شد.
جزئیات احکام صادره
طبق رأی نهایی دادگاه، بنیاد مستضعفان و شهرداری تهران هر کدام به پرداخت ۲۰۰ میلیون تومان جریمه محکوم شدند. دیگر سازمان‌ها و نهادها از جمله سازمان آتش‌نشانی، مدیریت بحران تهران، وزارت کشور، و بیمه مرکزی نیز به پرداخت جریمه‌هایی متفاوت ملزم شدند. همچنین، تعدادی از اعضای هیئت‌مدیره ساختمان پلاسکو و مغازه‌داران نیز با احکام حبس یا جریمه نقدی مواجه شدند. این احکام واکنش‌های مختلفی را در جامعه برانگیخت و برخی از آن‌ها به عدم کفایت نظارت و مدیریت بحران در کشور اشاره داشتند.
تاریخچه ساختمان پلاسکو
ساختمان پلاسکو در سال ۱۳۴۱ توسط حبیب‌الله القانیان، یکی از سرمایه‌داران بزرگ ایرانی و رئیس انجمن کلیمیان تهران، افتتاح شد. این ساختمان ۱۷ طبقه‌ای که با اسکلت فلزی ساخته شده بود، نخستین آسمان‌خراش تهران و یکی از نمادهای معماری مدرن خاورمیانه به‌شمار می‌رفت. پلاسکو به‌سرعت به مرکزی برای تولید و عرضه پوشاک تبدیل شد و به یکی از نقاط پرتردد تهران بدل گشت.
سرنوشت ساختمان جدید پلاسکو
پس از فرو ریختن ساختمان قدیمی، بنیاد مستضعفان متعهد شد که ساختمان جدیدی را جایگزین پلاسکو کند. کار ساخت این برج در سال ۱۳۹۶ آغاز شد و طبق برنامه‌ریزی، این پروژه باید تا سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری می‌رسید. اما تأخیرهایی در روند ساخت و ساز ایجاد شد و در نهایت، ساختمان جدید در آذر ۱۴۰۰ افتتاح گردید.
ساختمان جدید پلاسکو با ۲۰ طبقه و زیربنایی به وسعت ۲۰ هزار متر مربع طراحی شده است. ۱۵ طبقه این ساختمان به کسبه اختصاص یافته و ۵ طبقه دیگر زیرزمین هستند که عمدتاً برای پارکینگ و انبار مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ساختمان با رعایت استانداردهای مدرن ایمنی ساخته شده و دارای امکاناتی نظیر آسانسورهای پیشرفته، سیستم‌های اطفای حریق، و هلی‌پد برای فرود هلی‌کوپتر است.
ویژگی‌های ایمنی و طراحی معماری
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های ساختمان جدید، استفاده از بتن GFRC در نمای آن است که علاوه بر سبکی، مقاومت بالایی در برابر آتش دارد. طراحی نمای خارجی از معماری سنتی ایرانی الهام گرفته و با الگوی فخر و مدین تزئین شده است. این ساختمان همچنین مجهز به پرده‌های ضدحریق است که از گسترش آتش به سایر نقاط جلوگیری می‌کنند.
راه‌پله‌ها و آسانسورهای اضطراری نیز به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در شرایط بحران، امکان استفاده اختصاصی برای آتش‌نشان‌ها فراهم باشد. این اقدامات در راستای جلوگیری از تکرار حوادثی مشابه فاجعه سال ۱۳۹۵ انجام گرفته‌اند و نشان از توجه به استانداردهای ایمنی جهانی دارند.
تغییرات در کسب و کارهای پلاسکو
در ساختمان جدید پلاسکو، ۳۴۶ واحد تجاری احداث شده است که ۴۲ واحد آن به بنیاد مستضعفان تعلق دارد و مابقی در اختیار کسبه قرار گرفته است. برخلاف گذشته، مغازه‌ها متراژ کمتری دارند و به‌صورت منظم‌تری چیدمان شده‌اند. این تغییرات به منظور بهبود دسترسی و افزایش ایمنی انجام شده است.
واکنش‌ها به بازسازی پلاسکو
افتتاح ساختمان جدید پلاسکو واکنش‌های متفاوتی را برانگیخت. بسیاری از مردم و مسئولان از این اقدام به‌عنوان گامی مثبت در بازسازی نمادهای شهری یاد کردند. اما برخی نیز معتقد بودند که ساخت مجدد این برج باید با یادبودی از آتش‌نشانان فداکار همراه باشد. در همین راستا، بخشی از فضای ساختمان جدید به گرامیداشت یاد جان‌باختگان حادثه اختصاص یافته است.
درس‌هایی از حادثه پلاسکو
فاجعه پلاسکو زنگ خطری برای ایمنی ساختمان‌ها و مدیریت بحران در ایران بود. این حادثه نشان داد که نبود تجهیزات کافی، عدم رعایت استانداردهای ایمنی، و ناهماهنگی در مدیریت بحران می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری داشته باشد. پس از این حادثه، تلاش‌هایی برای بهبود زیرساخت‌های ایمنی و آموزش نیروهای امدادی صورت گرفت.
ساختمان پلاسکو جدید نمادی از امید و بازسازی است، اما این نماد باید همواره یادآور ضرورت توجه به ایمنی و پیشگیری از حوادث باشد. تنها با یادگیری از گذشته و اجرای دقیق استانداردها می‌توان از بروز تراژدی‌های مشابه جلوگیری کرد.
کلام پایانی
۸ سال پس از فاجعه پلاسکو، بازسازی این ساختمان و بررسی پرونده متهمان نشان از تلاش برای جبران خسارات دارد. اما این اقدامات باید همراه با فرهنگ‌سازی و ارتقاء آگاهی عمومی نسبت به ایمنی باشد. پلاسکوی جدید نه‌تنها به‌عنوان یک مرکز تجاری، بلکه به‌عنوان نمادی از ایستادگی و عبرت از اشتباهات گذشته در ذهن‌ها باقی خواهد ماند.
