دموکراسی به عنوان ستونی اساسی در ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشورهای مختلف، همواره دستخوش نوساناتی بوده است. سال ۲۰۲۴ سالی سرشار از رویدادهای سیاسی و انتخابات‌های مهم در سطح جهان بود. بر اساس گزارش‌ها، ۸۳ کشور امتیاز دموکراسی خود را نسبت به سال‌های قبل کاهش داده‌اند. این تغییرات در حالی اتفاق افتاد که تنها ۶.۶٪ از جمعیت جهان تحت پوشش «دموکراسی‌های کامل» قرار داشتند؛ در مقایسه با دهه گذشته که این رقم به ۱۲.۵٪ می‌رسید. بنابراین، تغییرات در شاخص دموکراسی نه تنها بازتاب‌دهنده‌ی وضعیت سیاسی کشورهای مختلف است، بلکه به‌عنوان شاخصی مهم در ارزیابی روندهای جهانی و تاثیر رویدادهای انتخابات بر ساختار حکومتی مطرح می‌شود.
وضعیت کلی دموکراسی در سال ۲۰۲۴
بر اساس داده‌های منتشر شده، وضعیت دموکراسی در سطح جهانی در سال ۲۰۲۴ از سقف‌های پیشین فاصله گرفته است. در میان ۱۶۷ کشور مورد بررسی، کشورهای اروپایی بیشترین امتیاز را کسب کرده‌اند؛ اما استثناهایی نیز در سایر مناطق وجود دارد. به عنوان نمونه، ژاپن، موریس و کاستاریکا از جمله کشورهایی هستند که با وجود قرارگیری در خارج از قاره اروپا، موفق به کسب امتیازهای قابل توجهی شده‌اند. در این میان، نقشه‌ای جامع از وضعیت دموکراسی در سطح جهان، تصویر واضحی از توزیع نابرابر امتیازات در کشورهای مختلف ارائه می‌دهد.
تحلیل منطقه‌ای و رتبه‌بندی کشورها
نروژ: نمونه بارز دموکراسی کامل
نروژ به عنوان دموکراتیک‌ترین کشور جهان برای شانزدهمین سال متوالی توانسته جایگاه خود را حفظ کند. این کشور با حفظ استانداردهای بالا در مدیریت عمومی، شفافیت در امور دولتی و مشارکت گسترده شهروندان، الگویی برای سایر کشورها شده است. در کنار این، منطقه اروپای غربی با میانگین امتیاز دموکراسی ۸.۴، بالاترین نمره را در سطح جهان کسب کرده و تنها منطقه‌ای بوده که شاهد افزایش امتیاز دموکراسی در سال ۲۰۲۴ بوده است.
ایالات متحده: وضعیت دموکراسی ناقص
ایالات متحده که از سال ۲۰۱۶ به عنوان یک «دموکراسی ناقص» شناخته می‌شود، در رتبه ۲۸ از میان ۱۶۷ کشور قرار دارد. با وجود اینکه این کشور قدرت اقتصادی و نظام سیاسی قدرتمندی دارد، اما امتیاز دموکراسی آن در سال ۲۰۲۴ ثابت مانده و در حدود ۷.۹ به ثبت رسیده است. این وضعیت ایالات متحده را در مقایسه با کشورهایی نظیر کانادا، ژاپن و اروگوئه در موقعیتی کمتر قرار می‌دهد. عوامل مختلفی مانند اختلافات سیاسی داخلی، افزایش نفوذ منافع خصوصی در سیاست و چالش‌های نظامی موجب شده تا ایالات متحده نتواند پیشرفت قابل توجهی در شاخص دموکراسی داشته باشد.
تغییرات در فرانسه و کره جنوبی
فرانسه و کره جنوبی نیز به دلیل آشفتگی‌های سیاسی و کاهش اعتماد عمومی به دولت، دچار افت قابل توجهی در شاخص دموکراسی شده‌اند. این کاهش امتیاز نشان‌دهنده‌ی چالش‌های عمیقی در ساختارهای سیاسی این کشورها است که منجر به انتقال آن‌ها از «دموکراسی‌های کامل» به وضعیت «دموکراسی‌های ناقص» شده است. از سوی دیگر، پرتغال، استونی و جمهوری چک با اتخاذ سیاست‌های اصلاحی و بهبود مدیریت اقتصادی، موفق به ارتقاء وضعیت دموکراسی خود شده‌اند. در پرتغال، بهبود انضباط مالی و رونق بخش گردشگری به عنوان دو عامل کلیدی در بهبود شاخص دموکراسی مورد توجه قرار گرفته‌اند.
نقش رژیم‌های استبدادی در تغییرات جهانی
در سال ۲۰۲۴، تعداد رژیم‌های استبدادی افزایش یافته است. در دهه گذشته، تعداد این رژیم‌ها از ۵۲ به ۶۰ کشور افزایش یافته و اکنون تقریباً ۳۹.۲٪ از جمعیت جهان تحت پوشش رژیم‌های استبدادی قرار دارند. افزایش این تعداد نشان از روندی معکوس در جهت گسترش ارزش‌های دموکراتیک دارد. برخی از کشورهای عضو بریکس (BRICS) نیز در این دسته‌بندی قرار دارند که این امر نگرانی‌هایی را در سطح بین‌المللی درباره آینده دموکراسی برمی‌انگیزد.
این وضعیت، علاوه بر تأثیرات سیاسی، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی نیز به دنبال دارد. کاهش امتیازات دموکراسی معمولاً منجر به کاهش شفافیت، افزایش فساد و کاهش اعتماد عمومی به نهادهای دولتی می‌شود که در بلندمدت می‌تواند روند توسعه و رشد کشورها را مختل کند.
نقشه وضعیت دموکراسی در ۱۶۷ کشور
نقشه ارائه شده در این مقاله، تصویری جامع از وضعیت دموکراسی در ۱۶۷ کشور بر اساس داده‌های واحد اطلاعات اکونومیست (EIU) ارائه می‌دهد. این نقشه به خوانندگان امکان می‌دهد تا به صورت بصری، توزیع امتیازات دموکراسی در مناطق مختلف جهان را مشاهده کنند و درک بهتری از نقاط قوت و ضعف هر کشور به دست آورند. استفاده از این نقشه به عنوان یک ابزار تحلیلی، به سیاست‌گذاران و کارشناسان این امکان را می‌دهد تا بر اساس داده‌های دقیق، راهکارهایی جهت بهبود شاخص دموکراسی در کشورهای دارای امتیاز پایین ارائه دهند.
عوامل موثر بر تغییرات شاخص دموکراسی
چندین عامل کلیدی بر کاهش شاخص دموکراسی در سال ۲۰۲۴ تاثیرگذار بوده‌اند:
- انتخابات‌های مهم و رقابت‌های سیاسی: برگزاری انتخابات در بسیاری از کشورها با چالش‌های متعدد همراه بوده و برخی کشورها به دلیل مشکلات انتخاباتی امتیاز خود را از دست داده‌اند.
- آشفتگی‌های سیاسی و عدم ثبات: ناآرامی‌های سیاسی در برخی کشورها باعث شده است که اعتماد عمومی به دستگاه‌های حکومتی کاهش یابد.
- رشد رژیم‌های استبدادی: افزایش تعداد کشورهایی که تحت پوشش رژیم‌های استبدادی قرار دارند، تاثیر مستقیمی بر کاهش ارزش‌های دموکراتیک داشته است.
- چالش‌های اقتصادی و اجتماعی: مسائل اقتصادی مانند بیکاری، تورم و مشکلات اجتماعی نیز در کاهش شاخص دموکراسی موثر بوده‌اند.
نتیجه‌گیری
سال ۲۰۲۴ نشانگر نقطه عطفی در روند جهانی دموکراسی بوده است. با کاهش قابل توجه امتیازات دموکراسی در ۸۳ کشور و کاهش جمعیتی که در «دموکراسی‌های کامل» زندگی می‌کنند، این سال به عنوان یک هشدار جدی برای جامعه بین‌المللی مطرح شده است. در مقابل، برخی کشورها همچنان با حفظ استانداردهای بالای دموکراتیک، توانسته‌اند الگویی برای سایر کشورها باشند؛ نروژ به عنوان نمونه بارز و موفق در این زمینه. اما در عین حال، افزایش رژیم‌های استبدادی و چالش‌های سیاسی و اقتصادی، نگرانی‌هایی را در خصوص آینده دموکراسی به همراه دارد.
به عنوان نتیجه، لازم است کشورها با اتخاذ سیاست‌های اصلاحی، تقویت نهادهای دموکراتیک و ایجاد شفافیت در امور دولتی، تلاش کنند تا ارزش‌های دموکراتیک را احیا کنند. نقشه ارائه شده در این مقاله می‌تواند به عنوان ابزاری کاربردی در شناسایی نقاط ضعف و قدرت کشورهای مختلف به کار رود و زمینه‌ساز گفتگوی سازنده میان نهادهای دولتی و جامعه مدنی گردد.
این مقاله در تلاش است تا با ارائه تحلیل‌های دقیق و جامع، بینشی نوین از وضعیت دموکراسی در سطح جهان در سال ۲۰۲۴ ارائه دهد و خوانندگان را به تفکر در خصوص آینده دموکراسی و چالش‌های پیش‌رو سوق دهد. امید است با بهره‌گیری از این داده‌ها و تجزیه و تحلیل‌های ارائه شده، بتوان گام‌های موثری در جهت بهبود شاخص دموکراسی در سطح بین‌المللی برداشت.
