اختلالات فضای مجازی در ایران; مشکلات استفاده از اینترنت با کیفیت و سرعت پایین و امنیت ضعیف

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی جدید می‌گوید آشفتگی فضای مجازی حضور کاربران در سطوح مختلف را با چالش مواجه کرده است. این گزارش اگرچه بخشی از این هرج و مرج را ناشی از فضای مجازی می داند، اما عواملی چون تداخل وظایف دولت و دستگاه های حاکمیتی، موانع و خلأهای قانونی و ضعف در اجرای احکام را که دامنگیر این وضعیت آشفته می شود، ذکر می کند.

آخرین گزارش بازوی پژوهشی مجلس در تشریح فضای مجازی ایران آمده است: «اگرچه ضریب نفوذ بالای اینترنت در کشور امکان حضور درصد زیادی از مردم را در این فضا فراهم کرده است، اما کیفیت پایین اینترنت، وجود اختلالات، محدودیت ها در اینترنت و سرعت پایین آن و همچنین ضعف در امنیت الکترونیک، حضور در اینترنت را به چالشی تبدیل می کند.

دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ پژوهشگاه به بررسی وضعیت فضای مجازی در تبیین این اختلال پرداخته و در گزارش «پویایی مسائل و نابسامانی‌های فضای مجازی در ایران» به شکاف عمیق ضریب نفوذ اینترنت پهن باند ثابت و سیار در کشور پرداخته است. شکاف بزرگ بین سرعت اینترنت ما و جهان می گوید موقعیت ضعیف ایران در خدمات دولت الکترونیک و همه چالش های پیش روی کاربران ایرانی.

بر اساس این گزارش، یکی از سطوح بی نظمی مربوط به تفاوت ذاتی فضای مجازی و واقعی است و همه جوامع درگیر آن هستند. در ادامه، بی نظمی در سطح نهادی، یعنی در ارتباط با نظام حکمرانی و قانونگذاری و اجرای قوانین مربوط به فضای مجازی، در بستر بومی خود بررسی شده است.

فضای مجازی بستری متغیر است و به عنوان مثال سرعت سیاست گذاری و قانون گذاری فضای مجازی با سرعت تحولات فناوری همگام نیست و همین امر باعث ایجاد اختلال در این فضا می شود که سیستم پاسخگویی و مدیریت نهادی را ناکارآمد می کند. همچنین تداخل وظایف تصمیم گیران و تعدد یا نامنظم تصدی نهادهای تصمیم گیر و مسائلی که در تقسیم کار نهادی در دایره نهادهای حاکمیتی و ارتباط با ذینفعان مختلف و منافع آنها از جمله بخش خصوصی و بخش دولتی می توانند منشأ بخشی از اغتشاشات در فضای سایبری باشند.

– گزارش مرکز پژوهش های مجلس

در این گزارش نمونه ای از فیلترینگ آورده شده است که «اگرچه نهادها و سازوکارهای خاصی برای فیلترینگ وجود دارد؛ اما پیچیدگی و اهمیت این موضوع باعث ورود نهادهای دیگر در تصمیم گیری در این زمینه می شود که سردرگمی ها و پیچیدگی های آن را چند برابر می کند. به عنوان مثال، اداره بی رویه دولت و نهادهای حاکمیتی، تولید محتوا و خدمات بومی را در اکوسیستم فضای مجازی کودکان و نوجوانان به چالش کشیده است.

بر اساس این بررسی، موانع یا خلأهای قانونی در توسعه فضای مجازی و چالش‌های مربوط به اجرای آنها، زیربنای بخش دیگری از این اختلال است. به عنوان مثال موانع قانونی مانع از توسعه محتوا و خدمات دیجیتال داخلی مرتبط با حوزه کودک و نوجوان در ارتباط با سند حمایت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی شده است.

مرکز پژوهش های مجلس در بخشی دیگر از این گزارش به بررسی وضعیت فضای مجازی ایران بر اساس شاخص های مختلف می پردازد. شامل نظارت نظارتی، ضریب نفوذ اینترنت، سرعت اینترنت، توسعه دولت الکترونیک، شکاف مهارت های دیجیتال، کیفیت زندگی دیجیتال و وضعیت استفاده از پیام رسان ها و رسانه های اجتماعی در ایران و شاخص آمادگی شبکه.

تا سال 2020 که شاخص نظارت نظارتی براساس کیفیت عملکرد نظارتی کشورها برای نسل اول تا چهارم اینترنت بود، ایران در این شاخص امتیاز 86 داشت. اما این رتبه از سال 2021 با تمرکز بر اینترنت نسل پنجم جدید تغییر کرد و امتیاز ایران به 46/48 کاهش یافت.

این گزارش به مقایسه امتیاز ایران در شاخص نظارت نظارتی می پردازد فناوری اطلاعات و ارتباطات با امتیاز سایر کشورهای منطقه، ضرورت تلاش برای حل چالش های نظارتی کشور را نشان می دهد.

این مرکز تحقیقاتی می گوید ایران از نظر ضریب نفوذ اینترنت با چالش جدی مواجه نیست و فاصله چندانی با کشورهای منطقه ندارد. اما شکاف بزرگی بین ضریب نفوذ اینترنت پهن باند ثابت و سیار در کشور وجود دارد.

طبق آمار اتحادیه بین المللی مخابرات، در سال 2022 میانگین جهانی ضریب نفوذ اینترنت پهن باند ثابت 6.17 درصد خواهد بود. اما ایران با 12.3 درصد اشتراک پهنای باند ثابت کمتر از میانگین جهانی است. این در حالی است که در کشورهایی مانند امارات متحده عربی 40 درصد، عربستان 37 درصد، ترکیه 3.22 درصد، کره 4.45 درصد و ژاپن 2.37 درصد مشترکان اینترنت پهن باند ثابت آنها بیش از میانگین جهانی است.

در رابطه با شکاف بزرگ ضریب نفوذ پهنای باند ثابت و سیار در ایران، این گزارش می‌نویسد:

در ایران توسعه شبکه فیبر نوری کشور در دست بخش خصوصی است. بنابراین، توسعه پهنای باند ثابت علاوه بر ملاحظات مربوط به ویژگی‌های زیست‌محیطی ایران، متاثر از ملاحظات اقتصادی بخش خصوصی است و اگرچه دولت سیزدهم بر دسترسی مردم به اینترنت با سرعت و کیفیت بهتر تاکید دارد. حمایت مالی دولت برای توسعه آن ارائه می شود. اما هنوز توسعه آن برای بخش خصوصی منطقی و سودآور نیست.

این مرکز تحقیقاتی با تکیه بر منابعی همچون «سرعت تست» می‌گوید: شاخص کیفیت اینترنت ایران در همه ابعاد در وضعیت بحرانی قرار ندارد. این در حالی است که اخیراً در مراسم رونمایی از سومین گزارش کیفیت اینترنت، تهیه کنندگان این گزارش اعلام کردند که «گزارش اسپیدتست اگرچه مرجع و معیار افزایش سرعت نیست، اما نشان از بهبود وضعیت دارد».

بازوی پژوهشی مجلس با بررسی آمار اسپیدتست درباره سرعت پهنای باند و اینترنت ثابت ادامه می دهد: شاخص ضریب نفوذ اینترنت در کشور نشان می دهد سرعت اینترنت در بخش اینترنت ثابت با میانگین جهانی فاصله زیادی دارد.

طبق آمار اسپیدتست، رتبه کشور نسبت به سایر کشورها پایین تر است و فاصله زیادی با آنها وجود دارد. به همین ترتیب باید گفت که اگرچه سرعت اینترنت در پهنای باند سیار در همه کشورها بیشتر از پهنای باند ثابت است، اما این تفاوت در ایران بیش از دو برابر است.

– گزارش مرکز پژوهش های مجلس

توسعه دولت الکترونیک یکی دیگر از شاخص هایی است که در ادامه مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این شاخص رفع نیاز به مراجعه حضوری برای دریافت خدمات دولتی و امکان دسترسی به آنها از طریق سامانه ها را نشان می دهد. این گزارش حاکی از آن است که رتبه ایران در شاخص توسعه دولت الکترونیک از سال 2003 رو به بهبود بوده و از 107 در سال 2003 به رتبه 91 در سال 2022 رسیده است.